آیه 139 سوره صافات

وَ إِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ (139)

جلد 11 - صفحه 157

بعد از آن قصه حضرت يونس عليه السلام را تذكر فرمايد:

وَ إِنَّ يُونُسَ‌: و بدرستى كه يونس بن متى عليه السلام، لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ‌: هر آينه از جمله پيغمبران است كه مبعوث شد بر اهل نينوا و بعد از دعوت قوم و تكذيب آنان و حرمان از ايمان ايشان، بيرون رفت. چون اثر عذاب ظاهر شد، قوم ايمان آوردند به تفصيلى كه در سوره يونس مذكور شد. چون حضرت يونس عليه السلام از هلاك نشدن قوم خبردار شد از انديشه آنكه قوم مبادا او را به كذب نسبت دهند روى به جانب درياى هند نهاد، حق تعالى اخبار فرمايد:

وَ إِنَّ لُوطاً لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ (133) إِذْ نَجَّيْناهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعِينَ (134) إِلاَّ عَجُوزاً فِي الْغابِرِينَ (135) ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِينَ (136) وَ إِنَّكُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَيْهِمْ مُصْبِحِينَ (137)

وَ بِاللَّيْلِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ (138) وَ إِنَّ يُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ (139) إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ (140) فَساهَمَ فَكانَ مِنَ الْمُدْحَضِينَ (141) فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلِيمٌ (142)

فَلَوْ لا أَنَّهُ كانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ (143) لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ (144) فَنَبَذْناهُ بِالْعَراءِ وَ هُوَ سَقِيمٌ (145) وَ أَنْبَتْنا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِنْ يَقْطِينٍ (146) وَ أَرْسَلْناهُ إِلى‌ مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ (147)

فَآمَنُوا فَمَتَّعْناهُمْ إِلى‌ حِينٍ (148)

ترجمه‌

و همانا لوط از پيمبران است‌

هنگاميكه نجات داديم او و اهلش را همگى‌

مگر پيرزنى را در بازماندگان‌

پس هلاك كرديم ديگران را

و همانا شما ميگذريد بر آنها با آنكه هستيد صبح‌كنندگان‌

و بشب آيا پس در نمى‌يابيد بعقل‌

و همانا يونس از پيمبرانست‌

هنگاميكه گريخت بسوى كشتى مملوّ

پس قرعه زد پس شد

جلد 4 صفحه 448

از قرعه بنام افتادگان‌

پس فرو بردش ماهى و او بود ملامت كننده خود

پس اگر نه اينكه او بود از تسبيح كنندگان‌

هر آينه ميماند در شكمش تا روزى كه برانگيخته ميشوند

پس انداختيم او را بزمينى بى‌گياه با آنكه او بيمار بود

و رويانديم بر سر او درختى از كدو

و فرستاديم او را بسوى صد هزار نفر يا زياده مى‌بودند

پس ايمان آوردند پس بهره‌مند نموديم ايشانرا تا زمان مرگ.

تفسير

خداوند متعال متذكر شده قصّه حضرت لوط و نجات او و خانواده‌اش جز زن پيرش را كه باقى ماند در عذاب و هلاك شد با ساير اهل سدوم بنحو اجمال چون تفصيل آن در سور سابقه ذكر شده و گوشزد فرموده اهل مكّه را كه در مسافرت بشام همه ساله بر آنديار عبور مينمايند صبح و شام و مى‌بينند آثار باقيه آنشهر ويران را و تعقّل نميكنند تا متنبّه شوند كه در اثر معصيت خدا باين بلا گرفتار شدند و از روايتى كه در كافى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده استفاده ميشود كه مراد مرور بر احوال آنها است در قرآن چون قرائت نمايند آنرا صبح و شام و در هر حال تعجّب از عدم تعقل و عبرت آنها است از آنچه مى‌بينند و مى‌شنوند و فرموده كه حضرت يونس بن متّى كه شرح حال او در سوره خودش گذشت از پيغمبران مرسل بود و از قوم خودش مانند غلامى كه از مولاى خود بگريزد بدون اذن خدا گريخت و رفت بجانب كشتى مملوّ از متاع و مسافر و نشست در آن تا وسط دريا كه كشتى از رفتار بازماند و كشتيبانان گفتند هر وقت بنده‌اى از مولاى خود گريخته باشد اين پيش‌آمد براى كشتى ما روى ميدهد و بنا شد قرعه بكشند بنام هر كس بيايد او را در دريا بيندازند تا سايرين از خطر مرگ ايمن شوند و حضرت يونس داخل شد در كسانيكه قرعه بنام آنها كشيده ميشد و بنام او درآمد و چون آثار صلاح و تقوى از سيماى او ظاهر بود قرعه را تكرار نمودند تا سه مرتبه و در هر سه بار نام او بيرون آمد و حضرت متوجه بلب كشتى شد ديد ماهى بزرگى سر از آب بيرون آورده و دهانش را گشوده خود را بدهان او انداخت چنانچه در فقيه از امام باقر عليه السّلام نقل نموده پس آن ماهى او را مانند لقمه‌اى فرو برد و بلع كرد و او مورد ملامت مردم گرديد يا خود را ملامت نمود بر ترك اولائى كه از او صادر شد كه بى‌دستور الهى از ميان قوم خود بيرون رفته بود و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه چون كشتى‌

جلد 4 صفحه 449

بوسط دريا رسيد خدا ماهى بزرگيرا فرستاد جلو كشتى را گرفت يونس باو نظر نمود از آن ترسيد خود را بآخر كشتى برد ماهى هم متوجه بجانب او گرديد و دور زد و دهانش را بروى او باز كرد و اهل كشتى گفتند در ميان ما گنه‌كارى است پس قرعه كشيدند و بنام يونس درآمد و او را در دريا انداختند و ماهى او را بلع نمود و در آب روان گرديد و نقل نموده‌اند كه خداوند بماهى وحى فرمود كه من شكم تو را زندان او قرار دادم نه او را خوراك تو بايد او را محفوظ بدارى يعنى قوّه هضم را از اندرون او سلب فرمود بقدرى كه آنحضرت در شكم ماهى سالم ماند تا سه روز كه در آن مدت مشغول بذكر خدا بود بنحويكه در سوره انبياء گذشت و اگر نبود اشتغال او بذكر و تسبيح خدا درنگ مينمود در شكم ماهى تا روز قيامت و بعد از سه روز خداوند بآنماهى امر فرمود كه او را بزمين بيگياهى بيندازد و انداخت و خداوند بر سر او سايبانى از درخت كدوئى رويانيد براى آنكه پوستش رقيق و بدنش ضعيف و مريض شده بود و چون قوى و سالم گرديد آندرخت خشك شد و او بزحمت افتاد و متأثر و ملول گرديد و بخدا از خشك شدن آندرخت شكايت نمود و خداوند جواب فرمود تو از خشك شدن درختى كه نكاشتى و آب ندادى و ديگر احتياج بآن ندارى چون خوب شدى غمگين ميشوى و محزون نميشوى براى اهل نينوا كه بيش از يكصد هزار نفرند و ميخواهى عذاب بر آنها نازل شود آنها ايمان آوردند و پرهيزكار شدند پس بر گرد بسوى ايشان و آنحضرت مراجعت فرمود و اهل نينوا بعد از معرفت بحال او مقدمش را گرامى داشتند و ايمان آوردند بخوبى و بخوشى زيستند تا باجل خود از دنيا رفتند چنانچه اين معانى از روايت قمّى ره از امام باقر عليه السّلام استفاده ميشود و يقطين در لغت اشجار بى‌ساق كم دوام را گويند مانند كدو كه اينجا اراده شده است و كلمه او در او يزيدون محتمل است بمعناى واو باشد چنانچه در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه و يزيدون قرائت فرموده است و در بعضى از روايات تصريح بزياده سى هزار شده و محتمل است بمعناى بل باشد و محتمل است براى ابهام باشد يعنى لازم نيست دانسته شود عدد آنها تحقيقا همين‌قدر كه بدانند زياد بودند كافى است و محتمل است براى تخيير باشد يعنى كسيكه آنها را از دور ميديد ميتوانست بصد هزار يا بيشتر تخمين بزند يا

جلد 4 صفحه 450

اگر اطفال را حساب نكنند چون پيغمبر بر آنها مبعوث نميشود صد هزار بودند و الّا بيشتر چون آنها هم به تبع بزرگترهاشان از اهل ايمان حساب ميشوند و در هر حال عدد آنها در علم الهى معيّن بود و ترديدى در آن مقام نبوده و نيست و اللّه تعالى اعلم بمراده.

وَ إِن‌َّ يُونُس‌َ لَمِن‌َ المُرسَلِين‌َ (139)

و محققا يونس‌ ‌از‌ فرستادگان‌ ‌بود‌.

حضرت‌ يونس‌ فرزند متي‌ ملقب‌ بذا النون‌ ‌که‌ ‌در‌ آيه شريفه‌ ميفرمايد وَ ذَا‌-‌ النُّون‌ِ إِذ ذَهَب‌َ مُغاضِباً‌-‌ الايه‌ انبياء آيه 87 و شرح‌ حال‌ ‌او‌ ‌بر‌ حسب‌ مستفاد ‌من‌ الاخبار اينست‌ ‌که‌ مبعوث‌ شد ‌بر‌ اهل‌ موصل‌ و آنچه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ دعوت‌ فرمود اجابت‌ نكردند فقط دو نفر باو ايمان‌ آوردند تنوخا و روبيل‌ تنوخا عابد ‌بود‌ و روبيل‌ عالم‌ ‌بود‌ تنوخا اصرار داشت‌ ‌که‌ يونس‌ نفرين‌ كند ‌در‌ حق‌ اينها ‌که‌ خداوند عذاب‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ بفرستد روبيل‌ مانع‌ ‌بود‌ ‌که‌ هلاكت‌ اينها ‌را‌ ‌از‌ ‌خدا‌ نخواهد يونس‌ غضبا للّه‌ نفرين‌ كرد و خداوند وعده عذاب‌ داد يونس‌ ‌هم‌ خبر داد بقوم‌ ‌که‌ عذاب‌ ‌بر‌ ‌شما‌ نازل‌ ميشود ‌در‌ فلان‌ روز و علامت‌ ‌آن‌ اينست‌ ‌که‌ يك‌ روز رنگ‌ صورت‌ ‌شما‌ زرد و يك‌ روز سياه‌ و روز سيم‌ صاعقه‌ نازل‌ ميشود و ‌اينکه‌ نفرين‌ يونس‌ نه‌ معصيت‌ كبيره‌ ‌بود‌ و نه‌ صغيره‌ چون‌ انبياء معصوم‌ هستند بلكه‌ للّه‌ و ‌في‌ اللّه‌ بوده‌ و عبادت‌ بوده‌ قربة ‌الي‌ اللّه‌ بوده‌ و لكن‌ دو ترك‌ اولي‌ ‌از‌ ‌او‌ صادر ‌شده‌ يكي‌ آنكه‌ صبر نكرد ‌که‌ ‌از‌ جانب‌ الهي‌ وعده عذاب‌ برسد چنانچه‌ ‌در‌ انبياء سلف‌ نوح‌ ابراهيم‌ هود صالح‌ لوط شعيب‌ موسي‌ وعده عذاب‌ ‌بر‌ قوم‌ ‌آنها‌ رسيد ديگر

جلد 15 - صفحه 192

آنكه‌ تامل‌ نكرد ‌تا‌ اجازه خروج‌ باو داده‌ شود چنانچه‌ بانبياء سلف‌ داده‌ شد و ترك‌ اولي‌ ‌از‌ انبياء باعث‌ حزن‌ و اندوه‌ و موجب‌ تنبيه‌ الهي‌ ميشود و قوم‌ چون‌ آثار عذاب‌ ظاهر شد باور كردند و رفتند ‌که‌ خدمت‌ يونس‌ برسند و ايمان‌ بياورند يونس‌ ‌را‌ نيافتند متوسل‌ بروبيل‌ شدند دستور داد سر ‌به‌ بيابان‌ بگذارند و ‌بين‌ رجال‌ و نساء و آباء و ابناء و اطفال‌ جدايي‌ اندازند و همچنين‌ ‌بين‌ حيوانات‌ و بچه‌هاي‌ ‌آنها‌ و تضرع‌ كنند چنين‌ كردند خداوند عذاب‌ ‌را‌ بكوه‌هاي‌ موصل‌ زد و ‌از‌ ‌آنها‌ برطرف‌ نمود چنانچه‌ ميفرمايد فَلَو لا كانَت‌ قَريَةٌ آمَنَت‌ فَنَفَعَها إِيمانُها إِلّا قَوم‌َ يُونُس‌َ لَمّا آمَنُوا كَشَفنا عَنهُم‌ عَذاب‌َ الخِزي‌ِ فِي‌ الحَياةِ الدُّنيا وَ مَتَّعناهُم‌ إِلي‌ حِين‌ٍ يونس‌ آيه 98 سپس‌ يونس‌ برگشت‌ ببيند ‌که‌ عذاب‌ ‌با‌ قوم‌ چه‌ كرده‌ زارعي‌ ‌را‌ ديد مشغول‌ زراعت‌ بطور نشناس‌ ‌از‌ ‌او‌ پرسيد ‌از‌ حال‌ قوم‌ ‌گفت‌ عذاب‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ نازل‌ شد لكن‌ باين‌ كيفيت‌ رفتند رو بخدا و تضرع‌ كردند عذاب‌ ‌از‌ ‌آنها‌ برطرف‌ شد و اينهم‌ خلاف‌ وعده الهي‌ نبود زيرا وعده‌ همين‌ ‌بود‌ ‌که‌ عذاب‌ نازل‌ كند لكن‌ وعده هلاكت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نداده‌ ‌بود‌ اينجا ‌هم‌ اولي‌ ‌بود‌ ‌که‌ حضرتش‌ برود ميان‌ قوم‌ و ‌آنها‌ ‌را‌ هدايت‌ كند لكن‌ خجلت‌ كشيد و غيظ كرد و غضب‌ نمود و برگشت‌ ‌تا‌ نزديك‌ ساحل‌ دريا رسيد كشتي‌ خواست‌ حركت‌ كند و مملو ‌از‌ جمعيت‌ ‌بود‌ تقاضا كرد ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌هم‌ ‌در‌ كشتي‌ سوار كنند قبول‌ كردند سوار شد ‌که‌ ميفرمايد:

]

(آیه 139)- یونس در بوته امتحان: این ششمین و آخرین سرگذشت انبیا و اقوام پیشین است که در این سوره آمده سرگذشت «یونس» و قوم توبه کارش.

نخست همچون داستانهای گذشته سخن از مقام رسالت او به میان آورده، می‌گوید: «و یونس از رسولان (ما) است» (وَ إِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ)

.یونس (ع) همانند سایر انبیا دعوت خود را از توحید و مبارزه با بت پرستی شروع کرد، و سپس با مفاسدی که در محیط رائج بود به مبارزه پرداخت، اما آن قوم در برابر دعوت او تسلیم نشدند.

تنها گروه اندکی که شاید از دو نفر تجاوز نکردند عابد و عالمی به او ایمان آوردند.

یونس آنقدر تبلیغ کرد که تقریبا از آنها مأیوس شد و به آنها نفرین کرد، به او

ج4، ص161

وحی آمد که در فلان زمان عذاب الهی نازل می‌شود، هنگامی که موعد عذاب نزدیک شد یونس همراه مرد عابد از میان آنها بیرون رفت در حالی که خشمگین بود، تا به ساحل دریا رسید در آنجا یک کشتی پر از جمعیت و بار را مشاهده کرد، و از آنها خواهش نمود که او را نیز همراه خود ببرند.